Quang cảnh lắp đặt, SHE WHO MOVES, Vietnam Art Collection, Hà Nội, 2025

Ảnh: Emma Feng

Căn phòng như đang hít thở dưới tấm rèm lụa xanh biếc - tối tăm, mềm mại, thân mật nhưng cũng chất chứa nhiều cảm xúc. Chỉ có một màn chiếu lơ lửng giữa không trung, tựa như một cuốn nhật ký sống động vừa mời gọi, vừa dè dặt trước ánh nhìn của người xem. Nhân vật chính bước ra từ cuốn nhật ký ấy, ban đầu còn ngập ngừng, rồi dần trở nên quyết đoán, đi theo phương hướng mà chính cô cũng không biết là đúng hay sai. Bộ đồ cơ thể làm bằng silicon - một chi tiết then chốt trong phim - đã hiện thực hoá quá trình biến đổi vô hình thành một hình hài bền bỉ, mang tính tương lai mà lại rất đỗi đời thường. Xuyên suốt cả bộ phim, cô chẳng nói lấy một câu, nhưng dường như có một điều gì đó bí ẩn và mạnh mẽ lan toả ra khỏi màn hình, đến một lúc nào đó chạm đến sự đồng cảm nơi người xem - những cảm giác mà ta từng trải qua nhưng chưa bao giờ thực sự nắm bắt được: những khoảnh khắc thoáng qua, lơ lửng, xuyên thấu, rồi vụt tan biến. Khi phóng đại những khoảnh khắc và cảm giác ấy, một người phụ nữ đã biến đổi. Trong bối cảnh đặc biệt này, ta có thể kỳ vọng điều gì ở cô ấy (và ở chính mình)? Không hẳn là niềm vui, mà là một hỗn hợp phức tạp của nỗi sợ, nỗi đau và niềm hy vọng. Có lẽ, ta mong cầu được thấu hiểu, dù chỉ một chút thôi. Ba tác phẩm điêu khắc bằng vải silicon được đóng khung nhôm treo đối diện màn hình phim, như những dấu vết của sự biến đổi nữ tính, vừa thẩm mỹ, vừa kiên cường, lại vừa xa lạ - vang vọng chủ đề của bộ phim qua hình thức và chất liệu, đồng thời mở ra không gian tưởng tượng rộng lớn hơn cho những câu chuyện có thể xảy ra.

Quang cảnh lắp đặt, Soft Armor I-III, Vietnam Art Collection, Hà Nội, 2025

Ảnh: Trần Tuyết Nga

Tôi có dịp được trò chuyện với Tra My Nguyen một tháng trước buổi mở xưởng, SHE WHO MOVES, tại VAC Hà Nội.

"Nhân vật trong phim vừa mơ hồ vừa thôi thúc, như có một nguồn năng lượng bên trong thôi đẩy cô đến một nơi xa lạ. Có thể sẽ rất sợ, nhưng cô ấy vẫn muốn thử. Cô không biết chính xác sẽ đi đâu, nhưng có một nỗi thôi thúc nội tại khiên cô phải làm điều đó. Cô đang cố gắng hết sức, không gượng ép, mà cố tận hưởng quá trình và chấp nhận rằng mình có thể phát triển bản thân trên hành trình ấy."

— Tra My Nguyen

Với Nguyen, bộ phim là cánh cửa để cô tự mình chiêm nghiệm về trải nghiệm ly hương, ký ức và bản sắc. Sinh ra ở Việt Nam rồi di cư sang Đức từ năm bảy tuổi, sự kết hợp giữa di sản Việt Nam và trải nghiệm sống xa xứ đã mang đến cho Nguyen một lăng kính đa tầng, giàu cảm xúc. Khởi đầu từ chất liệu, cô mở ra những đối thoại giữa văn hoá Á Đông và thế giới.

"Tôi cảm thấy sự gắn kết sâu sắc với mẹ mình, người sở hữu một cửa hàng thời trang và cũng rất yêu thích nghệ thuật. Từ nhỏ, tôi đã biết mình muốn thể hiện bản thân ra sao và bị cuốn hút bởi các chất liệu khác nhau. Tôi tự nhiên bị hấp dẫn bởi việc thể hiện bản thân qua thời trang. Nhờ thời trang, tôi tiếp cận nghệ thuật qua tạp chí hay văn hoá đại chúng, điều này khiến nghệ thuật trở nên gần gũi hơn với tôi. Ảnh hưởng từ mẹ đã cho tôi sự kết nối sớm với chất liệu, thẩm mỹ, và cách thể hiện bản thân." — Tra My Nguyen

Tốt nghiệp năm 2019 với bằng cử nhân và thạc sĩ ngành thiết kế thời trang, Nguyen nhận ra rằng đam mê của mình không chỉ dừng lại ở việc trang trí cơ thể, mà còn muốn đẩy giới hạn của cơ thể vượt ra ngoài chính nó. Cô đã sớm nghĩ về tác phẩm của mình như những tác phẩm điêu khắc, thể nghiệm với cách truyền tải ý tưởng đến khán giả, kết hợp nhiều phương tiện như âm thanh, ánh sáng, mùi hương, v.v.. Nguyen mở rộng khỏi khuôn khổ thời trang - vẫn lấy cơ thể làm trung tâm - nhưng tìm kiếm những cách thể hiện mới.

using one's feet has become an option of last resort, 2019, bộ sưu tập thời trang/đồ mặc, Editiorial, look 1

Ảnh: Melanie Glück

Bodies II, & Bodies IV, 2019/2020

Quang cảnh lắp đặt, Empathic Device, Galerie Tanja Wagner, Berlin, Đức, 2022

Ảnh: Gallery Tanja Wagner

Tác phẩm của Nguyen đặt ra những câu hỏi về chính trị cơ thể, tiêu chuẩn sắc đẹp, vai trò giới và sự hàng hoá. Thay vì đưa ra những phát ngôn nhị nguyên - hoặc tuân theo, hoặc chống lại các chuẩn mực xã hội - Nguyen chọn cách tiếp cận cá nhân: tinh tế và cảm xúc. Tác phẩm của cô chạm đến những lát cắt sâu hơn, mời gọi người xem hoàn thiện tác phẩm qua cảm nhận và suy ngẫm của chính mình.

Về lựa chọn chất liệu, Nguyen đặc biệt quan tâm đến những vật dụng, chất liệu đời thường mang ý nghĩa văn hoá. Những chiếc xe máy là ví dụ điển hình, chúng không chỉ là sản phẩm tiêu dùng mà còn là biểu tượng của sự di chuyển, kết nối và câu chuyện cá nhân. Cô chủ ý chọn những chất liệu như áo chống nắng và silicon, những thứ làm mờ ranh giới giữa kỹ thuật số và vật lý, giữa mong manh và bền chắc - nâng tầm những điều bình thường để thách thức cách ta nhìn nhận giá trị.

Riders' Arc, 2024

Quang cảnh lắp đặt, Fallen Angels, Grotto, Berlin, Đức, 2024

Ảnh: Grotto, Berlin

Việc Nguyen trở về Hà Nội trong chương trình lưu trú nghệ thuật kéo dài ba tháng đã trở thành chất xúc tác để cô sáng tạo nên một tác phẩm gắn liền với môi trường địa phương.

"Tôi muốn tạo ra một tác phẩm mà tôi chỉ có thể làm được ở đây. Bối cảnh, thiên nhiên, và toàn bộ bầu không khí của quê hương - tôi biết mình có thể hấp thụ chúng vào tác phẩm. Dù tôi có thể làm điêu khắc ở bất cứ đâu, bộ phim này chỉ có thể thực hiện khi ở Hà Nội, ghi lại nhiều ngôn ngữ thị giác và cảm giác khác nhau. Tôi cảm thấy hài lòng khi tạo ra một tác phẩm ở đây, phản ánh đúng khoảnh khắc và nơi chốn này." - Tra My Nguyen

Ảnh: Tran Tuyet Nga

Tại sự kiện mở xưởng SHE WHO MOVES, Nguyen giới thiệu tác phẩm phim (bản xem trước) được thực hiện ở Hà Nội và vùng lân cận, cùng ba tác phẩm điêu khắc vải, đặt ra những câu hỏi về biến đổi, ký ức, và cách cơ thể, hình ảnh, chất liệu lưu giữ dấu vết. Bộ phim theo chân hành trình của một cô gái đang di chuyển, cưỡi xe máy như một phép ẩn dụ cho sự 'trở thành', tiến về một nơi nào đó vừa mang tính vật lý vừa mang tính tâm linh. Cô phát hiện ra một bộ bodysuit silicon, và khi khoác lên mình, cô như được biến đổi, đối diện với điều gì đó mà cô phải chạm mặt, và có lẽ là phải sống chung với nó.

Hậu trường SHE WHO MOVES. Ảnh chụp bởi Trần Thảo Linh

Qua SHE WHO MOVES, Nguyen không chỉ lần theo con đường của riêng mình mà còn mở ra không gian chung để người xem tự soi chiếu và suy ngẫm về chính mình.

Bản đầy đủ của bộ phim dự kiến sẽ được trình chiếu tại Berlin, Đức vào tháng 12.

Về nghệ sĩ: Tra My Nguyen là một nghệ sĩ đa phương tiện hoạt động trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật như điêu khắc, hình ảnh chuyển động, sắp đặt và dệt may. Thực hành của cô tái bối cảnh văn hóa vật thể qua lăng kính người di cư, khám phá mối giao thoa giữa cơ thể với các cấu trúc quyền lực cùng những câu chuyện lịch sử về sự kiên cường, khả năng tự chủ và biến đổi. Thông qua những câu chuyện phỏng đoán, tác phẩm của cô đào sâu vào các chủ đề về sự hiện thân và vật phẩm hóa cơ thể trong bối cảnh toàn cầu.

Nghệ sĩ Tra My Nguyen

Các hình ảnh trong bài đều được cung cấp bởi nghệ sĩ.