Các vùng khí hậu đa dạng của Việt Nam đặt ra những thách thức trong việc bảo tồn.

Nguồn ảnh: Vecteezy

Nghệ thuật Việt Nam, với lịch sử lâu đời và các biểu hiện đa dạng, giữ vị trí quan trọng trong bức tranh văn hóa toàn cầu. Từ tranh lụa truyền thống đến các kỹ thuật tinh xảo trong hội họa và sơn mài, hướng dẫn này cung cấp kiến thức cần thiết để bảo quản các tác phẩm nghệ thuật này, đặc biệt là trước những thách thức về khí hậu độc đáo ở miền Bắc, như tại Hà Nội. Dù bạn là nhà sưu tập, chuyên gia bảo tàng, nghệ sĩ, sinh viên hay người yêu nghệ thuật, những thông tin sau đây sẽ giúp bạn đóng góp vào việc bảo tồn di sản nghệ thuật của Việt Nam.

Lưu ý cho bạn đọc:

Hướng dẫn bảo quản nghệ thuật này kết hợp nghiên cứu từ nhiều nguồn chuyên gia cho mục đích giáo dục. Mặc dù chúng tôi luôn cố gắng đảm bảo độ chính xác, vui lòng tham khảo ý kiến các chuyên gia bảo tồn về nhu cầu bảo quản tác phẩm nghệ thuật cụ thể. Chúng tôi mong muốn thúc đẩy sự hiểu biết và bảo tồn di sản nghệ thuật Việt Nam, tôn trọng văn hóa và thực hành truyền thống.

Hiểu về khí hậu Việt Nam và ảnh hưởng với việc bảo quản nghệ thuật

Địa lý đa dạng của Việt Nam tạo ra nhiều vùng khí hậu riêng biệt, mỗi vùng đều có những thách thức cho việc bảo quản nghệ thuật:

Miền Bắc (ví dụ: Hà Nội)

• Độ ẩm: Cao, thường dao động từ 80% đến 100%, đặc biệt là trong mùa mưa.

• Nhiệt độ: Biến động đáng kể, từ 10°C đến 40°C qua các mùa.

• Các mùa: Có sự khác biệt rõ rệt giữa bốn mùa: Xuân (tháng 2 - tháng 4), Hạ (tháng 5 - tháng 7), Thu (tháng 8 - tháng 10), Đông (tháng 11 - tháng 1).

Thách thức trong việc bảo quản: Độ ẩm cao và nhiệt độ biến động có thể dẫn đến nấm mốc phát triển, vật liệu bị cong vênh và các thành phần hữu cơ bị xuống cấp nhanh chóng.

Miền Trung (ví dụ: Huế, Đà Nẵng)

• Mùa hè: Nóng và khô, với nhiệt độ có thể lên tới 40°C.

• Mùa đông: Mát mẻ và ẩm ướt, nhiệt độ xuống thấp tới 20°C.

• Rủi ro: Bão và lũ lụt (tháng 9 - tháng 12), độ ẩm biến động nhanh chóng. 

Thách thức trong việc bảo quản: Thay đổi nhiệt độ cực đoan và rủi ro thiên tai đòi hỏi các giải pháp lưu trữ vững chắc và kế hoạch bảo quản khẩn cấp.

Mùa mưa: Độ ẩm tăng cao gây thách thức cho việc bảo tồn nghệ thuật.

Nguồn ảnh: Vecteezy

Miền Nam (ví dụ: Thành phố Hồ Chí Minh)

• Khí hậu: Khí hậu nhiệt đới ổn định, nhiệt độ trung bình 26-28°C quanh năm.

• Độ ẩm: Nhìn chung thấp hơn miền Bắc, nhưng vẫn liên tục cao.

• Các mùa: Mùa khô kéo dài hơn (tháng 12 - tháng 4). 

Thách thức trong việc bảo quản: Mặc dù ổn định hơn miền Bắc, nhưng nhiệt độ và độ ẩm liên tục cao vẫn có thể thúc đẩy nấm mốc phát triển và vật liệu xuống cấp nếu không được quản lý đúng cách.

Vùng ven biển và miền núi

• Vùng ven biển: Độ ẩm cao (70-80% quanh năm) với tiếp xúc không khí mặn.

• Vùng núi: Nhiệt độ mát hơn (trung bình 15-24°C) với biến động đáng kể giữa ngày và đêm. 

Thách thức trong việc bảo quản: Vùng ven biển đối mặt với rủi ro ăn mòn từ không khí mặn, trong khi vùng núi phải đối phó với vấn đề ngưng tụ do nhiệt độ biến động.

Các vùng khí hậu đa dạng của Việt Nam đòi hỏi các chiến lược bảo tồn được điều chỉnh phù hợp.

Nguồn ảnh: Vecteezy

Nguyên tắc chung về bảo quản nghệ thuật ở Việt Nam

Bất kể loại hình nghệ thuật cụ thể hay vị trí trong Việt Nam, những hướng dẫn cơ bản sau đây sẽ giúp bảo vệ bộ sưu tập nghệ thuật của bạn:

Kiểm soát môi trường 

Duy trì môi trường ổn định là chìa khóa để bảo quản lâu dài:

• Nhiệt độ: Hướng tới duy trì ở mức 20-22°C (68-72°F).

• Độ ẩm: Duy trì độ ẩm tương đối ở mức 50-60%.

• Ánh sáng: Sử dụng đèn LED có tia UV thấp để giảm thiểu hư hại. Tránh ánh nắng trực tiếp.

• Chất lượng không khí: Đảm bảo lưu thông không khí tốt để ngăn nấm mốc phát triển.

• Vệ sinh: Thường xuyên lau bụi và làm sạch khu vực lưu trữ để ngăn ngừa côn trùng xâm nhập.

  
  

Kỹ thuật xử lý

Xử lý đúng cách rất quan trọng để ngăn ngừa hư hỏng do tai nạn:

• Luôn sử dụng găng tay sạch, khô để tránh chuyển dầu và bụi bẩn.

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với bề mặt tác phẩm nghệ thuật, ngay cả khi đeo găng tay.

• Đảm bảo hỗ trợ đúng cách khi di chuyển tác phẩm, sử dụng cả hai tay.

• Lên kế hoạch lộ trình trước khi di chuyển tác phẩm nghệ thuật.

• Sử dụng thiết bị phù hợp cho các tác phẩm lớn hơn hoặc nặng hơn.

  
  

Giám sát và ghi chép thường xuyên 

Kiểm tra liên tục có thể ngăn chặn các vấn đề nhỏ trở thành vấn đề lớn:

• Tiến hành đánh giá tình trạng hai lần một năm, lý tưởng nhất là vào đầu mùa khô và mùa mưa.

• Thực hiện kiểm tra trực quan hàng tháng, đặc biệt là trong các thời kỳ độ ẩm cao.

• Ghi chép chi tiết mọi thay đổi về tình trạng của tác phẩm nghệ thuật.

• Chụp ảnh thường xuyên để theo dõi những thay đổi theo thời gian.

• Cân nhắc sử dụng các công cụ kỹ thuật số được thiết kế để quản lý bộ sưu tập nghệ thuật.

Ghi chép chi tiết: "Chìa khóa" để theo dõi tình trạng tác phẩm nghệ thuật theo thời gian.

Nguồn ảnh: Pexels

Bảo quản các loại hình nghệ thuật Việt Nam cụ thể

Các loại hình nghệ thuật khác nhau đòi hỏi cách chăm sóc riêng. Dưới đây là cách bảo quản một số loại hình nghệ thuật Việt Nam phổ biến nhất:

Tranh lụa 

Tranh lụa là một hình thức nghệ thuật đặc trưng của Việt Nam, nổi tiếng với bản chất tinh tế và vẻ đẹp tinh tế.

• Lưu trữ: Lưu trữ phẳng trong hộp chất lượng lưu trữ không axit. Nếu cần cuộn, hãy sử dụng ống cuộn không axit có đường kính lớn và đặt giấy mỏng không axit giữa các lớp.

• Tiếp xúc ánh sáng: Hạn chế tiếp xúc ánh sáng ở mức 50-80 lux. Sử dụng kính lọc tia UV khi đóng khung.

• Xử lý: Hỗ trợ toàn bộ tác phẩm để tránh gấp nếp. Không bao giờ gấp tranh lụa.

• Môi trường: Duy trì độ ẩm ổn định để tránh lụa trở nên giòn hoặc cong vênh.

• Đóng khung: Sử dụng vật liệu chất lượng lưu trữ và đảm bảo khoảng cách thích hợp giữa tác phẩm nghệ thuật và kính.

Mách bạn "mẹo nhỏ": Đối với vận chuyển quốc tế, hãy cân nhắc sử dụng dịch vụ vận chuyển nghệ thuật chuyên nghiệp để đảm bảo xử lý và kiểm soát khí hậu đúng cách.

Bảo quản tranh lụa bằng cách đặt phẳng hoặc cuộn với các vật liệu không chứa axit.

Nguồn ảnh: VAC

Tranh sơn mài 

Tranh sơn mài là một hình thức nghệ thuật độc đáo của Việt Nam, nổi tiếng với lớp hoàn thiện bóng và thường kết hợp các vật liệu như vỏ trứng hoặc lá vàng.

• Lưu trữ: Lưu trữ thẳng đứng trên giá đỡ có đệm để tránh tích tụ bụi trên bề mặt.

• Môi trường: Duy trì nhiệt độ ổn định khoảng 20°C (68°F) với độ ẩm ổn định ở mức 50-60%.

• Xử lý: Đeo găng tay nitrile không bột. Bề mặt sơn mài có thể trơn trượt, vì vậy hãy đảm bảo cầm chắc chắn.

• Vệ sinh: Lau bụi bằng bàn chải mềm, khô. Để làm sạch sâu hơn, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia.

• Đóng khung: Chọn khung phù hợp với tác phẩm nghệ thuật mà không làm lu mờ nó. Tránh tiếp xúc trực tiếp giữa bề mặt sơn mài và khung.

Lưu ý: Nếu bạn nhận thấy bất kỳ sự xỉn màu hoặc mờ đục nào trên bề mặt sáng bóng, hãy nhanh chóng tham khảo ý kiến chuyên gia bảo quản.

Tranh sơn dầu 

Mặc dù không phải là loại hình nghệ thuật truyền thống của Việt Nam, tranh sơn dầu đã trở nên phổ biến trong giới nghệ sĩ Việt Nam hiện đại.

• Lưu trữ: Lưu trữ thẳng đứng trong môi trường kiểm soát khí hậu, sử dụng giá đỡ hoặc kệ thích hợp để tránh tiếp xúc giữa các bức tranh.

• Trưng bày: Tránh ánh nắng trực tiếp và khu vực có độ ẩm cao hoặc khói.

• Vệ sinh: Lau bụi 4 tháng một lần bằng vải mềm, hơi ẩm.

• Phủ véc-ni: Áp dụng véc-ni bảo vệ sau khi sơn đã khô hoàn toàn để bảo vệ khỏi bụi và tia UV.

• Đóng khung: Sử dụng khung thích hợp với tấm lót phía sau để bảo vệ khỏi độ ẩm. Đảm bảo khoảng cách thích hợp giữa bức tranh và kính.

Lưu trữ và trưng bày đúng cách giúp bảo vệ tranh sơn dầu khỏi hư hại từ môi trường.

Nguồn ảnh: Vecteezy

Tác phẩm trên giấy (bao gồm giấy Dó) 

Danh mục này bao gồm các bản vẽ, bản in, và tác phẩm trên giấy Dó truyền thống, được làm từ vỏ cây dướng.

• Lưu trữ: Lưu trữ phẳng trong hộp không axit, bảo vệ khỏi ánh sáng trực tiếp và độ ẩm.

• Xử lý: Vận chuyển trong các folder không axit, chỉ chạm vào các cạnh, và hỗ trợ toàn bộ tờ giấy để tránh rách.

• Môi trường: Sử dụng gói hạt silica gel trong hộp đựng để ổn định độ ẩm.

• Đóng khung: Sử dụng lót và tấm lót chất lượng lưu trữ. Cân nhắc bọc kín cho các tác phẩm rất mỏng manh.

Lưu ý: Các tác phẩm nghệ thuật trên giấy dó thường mỏng manh hơn vẻ bề ngoài. Luôn thận trọng khi xử lý. 

Chiến lược kiểm soát khí hậu cho việc bảo quản nghệ thuật Việt Nam

Do khí hậu đầy thách thức của Việt Nam, việc quản lý chủ động môi trường nghệ thuật của bạn là rất quan trọng:

Hệ thống hút ẩm

• Sử dụng máy hút ẩm trong khu vực lưu trữ và trưng bày, đặc biệt là ở miền Bắc và vùng ven biển.

• Đổ nước và vệ sinh máy hút ẩm thường xuyên để ngăn nấm mốc phát triển bên trong máy.

• Cân nhắc kết nối máy hút ẩm với đường thoát nước để hoạt động liên tục.

  
  

Điều hòa không khí

• Lắp đặt hệ thống kiểm soát khí hậu có tính năng kiểm soát độ ẩm.

• Đảm bảo hệ thống của bạn có kích thước phù hợp với không gian để duy trì điều kiện ổn định.

• Sử dụng hệ thống có thể lập trình để duy trì điều kiện ngay cả khi bạn không có mặt.

Công cụ cần thiết: Máy hút ẩm, điều hòa không khí và thiết bị giám sát.

Nguồn ảnh: StockCake

Thông gió

• Cải thiện lưu thông không khí để ngăn nấm mốc phát triển và phân tán chất ô nhiễm.

• Sử dụng quạt, nhưng tránh luồng không khí trực tiếp vào tác phẩm nghệ thuật vì có thể gây áp lực vật lý.

• Cân nhắc sử dụng máy lọc không khí có bộ lọc HEPA để giảm bụi và chất ô nhiễm.

  
  

Giám sát

• Lắp đặt máy đo độ ẩm và nhiệt kế trong khu vực lưu trữ và trưng bày.

• Ghi lại biến động nhiệt độ và độ ẩm.

• Cân nhắc hệ thống giám sát kỹ thuật số có thể cảnh báo bạn về những thay đổi đột ngột.

  
  

Chất hút ẩm

• Sử dụng gel silica hoặc các chất hút ẩm khác trong các tủ trưng bày kín và hộp đựng.

• Kiểm tra và thay thế chất hút ẩm thường xuyên, đặc biệt là trong mùa mưa.

• Lưu ý rằng một số tác phẩm nghệ thuật, đặc biệt là những tác phẩm có vật liệu hữu cơ, có thể cần một số độ ẩm. Tham khảo ý kiến chuyên gia bảo quản để cân bằng phù hợp.

Máy hút ẩm, điều hòa không khí và thiết bị giám sát là những công cụ thiết yếu.

Cân nhắc theo mùa cho việc bảo quản nghệ thuật ở Việt Nam

Các mùa khác nhau của Việt Nam đòi hỏi điều chỉnh chiến lược bảo quản của bạn:

Mùa khô (tháng 11 đến tháng 4)

• Theo dõi độ ẩm thấp, có thể gây nứt trong tranh và cong vênh trong tác phẩm giấy.

• Sử dụng máy tạo độ ẩm khi cần thiết để duy trì điều kiện ổn định.

• Cảnh giác về tích tụ bụi, có thể tồi tệ hơn trong điều kiện khô.

• Thực hiện các chiến lược quản lý côn trùng, vì côn trùng có thể hoạt động mạnh hơn.

  
  

Mùa mưa (tháng 5 đến tháng 10)

• Tăng cường nỗ lực hút ẩm để chống lại sự gia tăng độ ẩm môi trường.

• Kiểm tra thường xuyên sự phát triển của nấm mốc, đặc biệt là trên vật liệu hữu cơ.

• Đảm bảo thoát nước tốt xung quanh khu vực lưu trữ để ngăn nước xâm nhập.

• Có kế hoạch cho trường hợp mất điện, có thể làm gián đoạn hệ thống kiểm soát khí hậu.

  
  

Khi nào cần nhờ đến sự trợ giúp từ các chuyên gia

Mặc dù hướng dẫn này cung cấp nền tảng vững chắc cho việc bảo quản nghệ thuật, có những lúc cần có sự can thiệp chuyên nghiệp. Liên hệ với chuyên gia bảo quản nếu bạn nhận thấy:

• Nấm mốc phát triển

• Thay đổi màu sắc đáng kể

• Lớp sơn bị bong tróc hoặc nứt

• Cong vênh hoặc biến dạng của nền tác phẩm nghệ thuật

• Hư hại do côn trùng hoặc sự xâm nhập của côn trùng

• Bất kỳ thay đổi đột ngột hoặc đáng kể nào trong vẻ ngoài của tác phẩm nghệ thuật

Việt Nam có một cộng đồng ngày càng phát triển các chuyên gia bảo quản có kỹ năng, quen thuộc với những thách thức về khí hậu địa phương và các hình thức nghệ thuật truyền thống. Đừng ngần ngại tìm kiếm chuyên môn của họ, thậm chí cho cả các tư vấn phòng ngừa.

Tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia khi thấy sự thay đổi lớn hay hư hại với tác phẩm nghệ thuật.

Nguồn ảnh: StockCake

Tạm kết: Bảo quản di sản nghệ thuật Việt Nam

Bảo tồn nghệ thuật Việt Nam yêu cầu sự hiểu biết về cả nguyên tắc bảo quản chung và nhu cầu cụ thể của các loại hình nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là trong điều kiện khí hậu đầy thách thức như ở miền Bắc. Tại Vietnam Art Collection (VAC), chúng tôi cam kết với sứ mệnh quan trọng này là bảo tồn và quảng bá di sản nghệ thuật của đất nước chúng ta. Những nỗ lực không ngùng của chúng tôi tập trung vào việc cải thiện phương pháp lưu trữ, học hỏi từ các chuyên gia và giáo dục cộng đồng về cách chăm sóc nghệ thuật đúng cách.

Chúng tôi mời gọi tất cả những người yêu nghệ thuật, dù đang chăm sóc một tác phẩm đơn lẻ hay cả một bộ sưu tập, cùng tham gia vào nhiệm vụ quan trọng này. Bằng cách áp dụng các kỹ thuật được nêu trong hướng dẫn này và tìm kiếm lời khuyên của chuyên gia khi cần, chúng ta có thể cùng nhau đảm bảo rằng nghệ thuật Việt Nam tiếp tục truyền cảm hứng và giáo dục cho các thế hệ tương lai. Hãy nhớ rằng, mỗi tác phẩm nghệ thuật có thể cần sự chăm sóc đặc biệt, và khi bạn cảm thấy “lăn tăn”, chúng tôi khuyến khích bạn tham khảo ý kiến của các chuyên gia bảo tồn chuyên nghiệp.

Cùng nhau, chúng ta có thể tạo ra sự khác biệt có ý nghĩa trong việc bảo vệ và tôn vinh di sản nghệ thuật Việt Nam. VAC hân hạnh được trở thành một phần của nỗ lực chung này, và chúng tôi cam kết không ngừng cải thiện các thực hành bảo quản của mình. Thông qua sự cống hiến chung, chúng ta có thể đảm bảo rằng vẻ đẹp và giá trị văn hoá của nghệ thuật Việt Nam sẽ tổn tại trong nhiều năm tới.